KLİNİK PSİKOLOG Cansu Ayaz

1. Beyniniz Tecrübelerinize Göre Kendini Yeniden Yapılandırır (Nöroplastisite)

Onlarca yıl boyunca bilim insanları, beynin çocukluktan sonra büyük ölçüde “değişmez” olduğuna inanıyordu. Artık bunun muhteşem bir şekilde yanlış olduğunu biliyoruz. Beyin, nöroplastisite adı verilen – yaşam boyu yeni sinirsel bağlantılar kurma ve kendini yeniden yapılandırma kapasitesine sahip olağanüstü bir yeteneğe sahiptir.

• Neden harika: Bu, deneyimlerinizin, öğrendiklerinizin ve hatta düşüncelerinizin beyninizin yapısını fiziksel olarak değiştirdiği anlamına gelir. Yeni bir beceri öğrendiğinizde (bir dil, bir enstrüman), bilinçli farkındalık pratiği yaptığınızda veya bir alışkanlığı kırdığınızda, kelimenin tam anlamıyla kendi beyninizi şekillendiriyorsunuz. Bu, büyüme ve değişimin her zaman mümkün olduğunun nihai kanıtıdır.

2. Midende Bir “İkinci Beyin” Var (Bağırsak-Beyin Ekseni)

O “içgüdüsel his” sandığınızdan çok daha gerçek. Sindirim sisteminiz, enterik sinir sistemi veya çoğunlukla “ikinci beyin” olarak adlandırılan 100 milyondan fazla nörondan oluşan karmaşık bir ağ içerir.

• Neden harika: Midenizdeki bu “beyin”, vagus siniri aracılığıyla kafanızdaki beyinle sürekli ve iki yönlü bir iletişim içindedir. Bağırsak mikrobiyotası, ruh hâlinin önemli bir düzenleyicisi olan vücudunuzdaki serotoninin yaklaşık %90’ını da dahil olmak üzere çok çeşitli nörokimyasallar üretir. Bu, stresin neden mide sorunlarına yol açabildiğini (bir konuşma öncesi hissedilen kelebekler) ve sağlıksız bir bağırsağın neden kaygı ve depresyonla bağlantılı olabileceğini açıklar.

3. Bizi Neyin Mutlu Edeceğini Tahmin Etmede Berbatız (Hedonik Adaptasyon)

Psikologlar Daniel Kahneman ve Amos Tversky, insanların “duygusal tahmin” (gelecekteki duygusal durumlarımızı öngörme) konusunda kötü bir şöhrete sahip olduğunu keşfetti. Olumlu bir olaydan (terfi, yeni bir araba) alınan keyfin ve olumsuz bir olayın (ayrılık, bir işi alamama) verdiği üzüntünün ne kadar süreceğini sürekli olarak abartırız.

• Neden harika: Bu durum, psikolojik bağışıklık sistemimizin istikrarlı bir temel mutluluk seviyesine dönme eğilimi olan hedonik adaptasyon nedeniyle gerçekleşir. Çıkarılacak ders: Kalıcı mutluluk, büyük kazanımlardan ziyade, bu adaptasyonu etkisiz hale getiren minnettarlık, güçlü sosyal ilişkiler ve “akış” (flow) hâlleri gibi süregelen pratiklerden gelir.

4. Doğrulama Yanlılığı (Confirmation Bias) Gerçekliğinizi Şekillendirir

Doğrulama yanlılığı, önceden var olan inançlarımızı veya hipotezlerimizi doğrulayan bilgileri arama, yorumlama, tercih etme ve hatırlama eğilimimizdir. Zaten düşündüklerimizi destekleyen kanıtları fark eder, onunla çelişen kanıtları ise görmezden gelir veya reddederiz.

• Neden harika: Bu bir zeka meselesi değil, beynin bilgiyi verimli bir şekilde nasıl işlediğine dair temel bir özelliktir. Politik tartışmaların neden bu kadar sonuçsuz hissettirdiğini, ilk izlenimlerin neden değişmesinin zor olduğunu ve özellikle sosyal medyada yankı odaklarına (echo chambers) neden sıkışıp kaldığımızı açıklar. Bu önyargının varlığını bilmek, onunla savaşmanın ve daha eleştirel, daha açık fikirli bir düşünür olmanın ilk adımıdır.

5. “Kapı Eşiği Etkisi” Hafızanın Bir Oyunudur (Olay Segmentasyonu)

Hiç bir odaya girdiğinizde ve neden girdiğinizi anında unuttuğunuz oldu mu? Sıklıkla “Kapı Eşiği Etkisi” olarak adlandırılan bu yaygın deneyim, hafızamızın nasıl çalıştığının mükemmel bir örneğidir. Beyinlerimiz, sürekli deneyim akışını yönetilebilir parçalara bölmek için “olay sınırlarını” kullanır.

• Neden harika: Bir kapıdan geçmek, doğal bir olay sınırı görevi görür. Beyniniz bir önceki odada sahip olduğunuz düşünceleri, yeni ortama odaklanmak için esasen “dosyalayıp kaldırır”. Bu kötü bir hafızanın işareti değil; sürekli olarak bilgiyi güncelleyen ve önceliklendiren verimli bir beynin işaretidir. Çözümü? Kapı eşiğinde durun ve beyniniz “eski dosyayı” kapatmadan önce görevinizi hatırlamaya çalışın.